ความเป็นมาของโครงการ
เมื่อพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ และสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาสยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำเนินยังธุดงคสถานถาวรนิมิต อ.ปากพลี จ.นครนายก เมื่อวันที่ 23 ก.พ. 2537 เพื่อกำหนดพื้นที่สร้างอ่างเก็บน้ำคลองสีเสียด ไว้สำหรับเกษตรกรทำมาหากินได้ทุกฤดูกาล พื้นที่ประมาณ 1,000 ไร่ ซึ่งมีพื้นที่อยู่ใกล้กับธุดงคสถานถาวรนิมิตพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ ทรงมีความห่วงใยในชีวิตความเป็นอยู่ของราษฎรบริเวณรอบๆ พื้นที่จะสร้างอ่างเก็บ น้ำคลองสีเสียด อ.ปากพลี จ.นครนายก จึงพระราชทานพระราชดำริเกี่ยวกับการพัฒนาแหล่งน้ำและงานพัฒนาอาชีพราษฎร ทรงมีพระราชดำรัสกับพระราชพิพัฒนาทร (ถาวร จิตฺตถาวโร) ผู้ว่าราชการจังหวัดนครนายก และข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ที่เฝ้ารับเสด็จ ณ ธุดงคสถานถาวรนิมิต สรุปความว่าถ้ามีแหล่งน้ำเกิดขึ้นก็จะทำให้ป่าดูชุ่มชื่นเขียวชอุ่ม เมื่อน้ำไหลผ่านไร่นาของเกษตรกรจะเป็นผลทำให้นาได้ผลผลิตพอกินพอใช้ เหลือกินก็ขายได้ ในฤดูแล้งก็ปลูกผัก ผลไม้ ให้เกิดความร่มรื่นเขียวขจี ทำให้การเป็นอยู่ของเกษตรกรดีขึ้น เมื่อมีรายได้ดีขึ้นเพิ่มขึ้น ชาวบ้านที่ทิ้งที่อยู่ไปขายแรงงานในเมืองและกรุงเทพฯ คงจะหันกลับมาให้ความสนใจถิ่นที่อยู่และกลับมาที่บ้านเกิดเมืองนอนแน่นอน และให้เกษตรกร รวมตัวกันจัดตั้งเป็นหมู่บ้านสหกรณ์ ซึ่งเต็มไปด้วยความเขียวขจีของต้นไม้ที่ปลูกไว้กินผลตามบ้านเรือนให้สะอาดถูกต้องตามสุขภาพอนามัย สร้างครอบครัวมีชีวิตความเป็น อยู่ดีกว่าเดิมดังนั้น เพื่อเป็นการตอบสนองพระราชดำริพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ พระราชพิพัฒนาทร (ถาวร จิตฺตถาวโร) ประธานอุปถัมภ์มูลนิธิศาลาพระราชศรัทธา มูลนิธิถาวรจิตตถาวโร - วงศ์มาลัย จึงได้ขอพระราชทานจัดทำโครงการเมืองสหกรณ์ อันเนื่องมาจากพระราชดำริ
ต่อมามีการจัดตั้งสหกรณ์ศูนย์สาธิตสหกรณ์การเกษตรถาวรพัฒนา (กาฬสินธุ์) จำกัด ขึ้นในพื้นที่หมู่ที่ 1, 7 บ้านโนนศิลาเลิง ต.โนนศิลาเลิง กิ่ง อ.ฆ้องชัย จ.กาฬสินธุ์ เป็นสหกรณ์กลางในการประสานงานกับส่วนราชการ ตลอดเป็นแหล่งรับถ่ายทอดเทคโนโลยีเกษตรแผนใหม่ไปสู่สมาชิกสหกรณ์และเกษตรกรทั่วไป ซึ่งศูนย์สาธิตสหกรณ์การเกษตรถาวรพัฒนา (กาฬสินธุ์) จำกัด ได้ดำเนินการตามโครงการเมืองสหกรณ์ อันเนื่องมาจากพระราชดำริมาตั้งแต่ วันที่ 29 มกราคม 2540 เป็นต้นมาจนถึงปัจจุบัน
เพื่อเป็นการส่งเสริมอาชีพเพิ่มรายได้แก่เกษตรกรตามแนวทางพระราชดำริ ทฤษฎีใหม่ ดำเนินการพัฒนาอาชีพเกษตรกรรม จึงได้ดำเนินโครงการ ธนาคารโค - กระบือ เมืองสหกรณ์ อันเนื่องมาจากพระราชดำริ ขึ้น ซึ่งมีสำนักงานชั่วคราวที่บริเวณวัดบ้านโนนศิลาเลิง หมู่ที่ 7 ต.โนนศิลาเลิง กิ่ง อ.ฆ้องชัย จ.กาฬสินธุ์ โดยได้รับการสนับสนุนพันธุ์สัตว์โค - กระบือ จากโครงการธนาคารโค - กระบือเพื่อเกษตรกรตามพระราชดำริ กรมปศุสัตว์และมูลนิธิถาวรจิตตถาวโร - วงศ์มาลัย ตั้งแต่ปี พ.ศ.2534 และของกรมปศุสัตว์สนับสนุนปี 2541 เป็นต้นมา
โครงการธนาคารโค - กระบือเมืองสหกรณ์ อันเนื่องมาจากพระราชดำริ ได้จัดตั้งขึ้นที่บ้านโนนศิลาเลิง หมู่ที่ 7 ต.โนนศิลาเลิง กิ่ง อ.ฆ้องชัย จ.กาฬสินธุ์ จึงยึดถือแนวทางปฏิบัติเป็น 2 ลักษณะในการบริหารงานเกี่ยวกับการทำสัญญายืมโค - กระบือ มีระเบียบที่ต้องปฏิบัติสำหรับผู้รับ (ผู้ทำสัญญา) มีหลักสำคัญที่ต้องควรทราบ และรู้ว่าได้ประโยชน์อะไรจากการรับโค - กระบือไว้เลี้ยงดู คือโครงการธนาคารโค - กระบือ เมืองสหกรณ์ อันเนื่องมาจากพระราชดำริ ตามระเบียบกรมปศุสัตว์ข้อ 8 อนุ 1 และข้อ 9 ระบุไว้ว่า
โค - กระบือ ที่เกษตรกรผู้ยากจนมีอาชีพทำนายืมไปเลี้ยงเพื่อทำนาโดยไม่ต้องเสียค่าเช่าเป็นการส่งเสริมการเลี้ยงโค - กระบือ นั้น ให้เป็นกรรมสิทธิ์ของผู้เลี้ยงแล้วเปลี่ยนสัญญาใหม่ จากคนที่เคยเลี้ยงไปให้คนอื่นที่มีความประสงค์จะเลี้ยงต่อไปโครงการธนาคารโค - กระบือ มูลนิธิถาวรจิตตถาวโร - วงศ์มาลัย ว่าด้วยการไถ่ชีวิตโค - กระบือ พ.ศ.2542 วางระเบียบการปฏิบัติไว้ดังนี้
ตามระเบียบ ข้อ 4.1 ระบุไว้ว่า เมื่อเกษตรกรผู้ยากจนหรือผู้มีจิตกุศลนำไปเลี้ยงเพื่อการกุศลนำโค - กระบือ ไปเลี้ยงเพื่อการกุศลและเศรษฐกิจเพียงพอในครอบครัว เมื่อนำไปเลี้ยงตกลูกตัวที่ 1 เป็นกรรมสิทธิ์ของมูลนิธิถาวรฯ ไม่ว่าลูกตัวนั้นจะเป็นเพศผู้หรือเพศเมีย ให้ฝากไว้กับผู้เลี้ยงเลี้ยงไว้ระยะเวลา 1 ปีครึ่ง ถึง 3 ปี ถ้าเป็นเพศเมียจะขอรับลูกมาเป็นกรรมสิทธิ์ของมูลนิธิฯ ในเวลาที่เหมาะสม แล้วจะมอบให้กับผู้มีความประสงค์รายอื่นต่อไป
ตามระเบียบข้อ 4.2 ถ้าตกลูกตัวที่ 2, 3, 4 ให้เป็นกรรมสิทธิ์ของผู้เลี้ยง สามารถเอาไปช่วยเศรษฐกิจพอเพียงในครอบครัวได้ แต่ต้องมีเพศเมียตัวใดตัวหนึ่งมาเลี้ยงทดแทนเมื่อแม่พันธุ์มีอายุมากกว่า 10 ปี ถ้าแม่พันธุ์ตายด้วยกรณีใดๆ ก็ตาม ต้องหาลูกเพศเมีย มาเลี้ยงต่อไว้เป็นกรรมสิทธิของมูลนิธิฯ เพื่อหมุนเวียนต่อไปและยังมีนโยบายของเจ้าคุณพระพิสาลพัฒนาทร (ถาวร จิตฺตถาวโร) ได้มอบหมายให้ผู้รับโค - กระบือและคณะกรรมการบริหารงานธนาคารโค - กระบือ ยึดถือปฏิบัติโดยเคร่งครัดว่าห้ามขาย- ห้ามแลกเปลี่ยน- ตายต้องพิสูจน์ได้ ฝังอย่างเดียว- เลี้ยงไม่ได้ให้นำคืนธนาคารโค - กระบือ
